Tu viện cổ cheo leo trên vách núi
Nếu những bức tường cổ xưa có thể cất tiếng, tu viện Sümela ở miền đông Thổ Nhĩ Kỳ có không ít câu chuyện để kể lại.
Từ khi được một số Kitô hữu thành lập vào thế kỷ IV, tu viện Sümela đã chứng kiến những sự kiện lớn trong lịch sử. Có thể kể đến sự chuyển dịch từ đế quốc La Mã đến thời đại của đế quốc Byzantine, sự trỗi dậy của các Hồi vương Ottoman, cuộc chiến giành độc lập của Thổ Nhĩ Kỳ sau thế chiến thứ nhất, những thập niên phá hoại và bị bỏ rơi, và gần đây nhất là sự phục sinh gần như nhờ vào phép lạ trong thời hiện đại.
Theo truyền thuyết, tu viện Sümela bắt nguồn từ năm 386 và được 2 tu sĩ Hy Lạp lần lượt là Barnabas và Sophronios phát hiện. Hai người đã đi vào rừng sâu sau khi nhận được linh ảnh từ Đức Mẹ báo về sự tồn tại của một bức tranh xuất phát từ bàn tay của thánh tông đồ Luca, được cất giấu đâu đó ở dãy núi Pontic Alps. Các tu sĩ dần dần tìm ra thánh tích bên trong một hang động sau này xây nhà thờ Đá. Đó là một bức họa đen về Đức Mẹ và Chúa Hài Đồng, được họ đặt tên là Panagia Soumela.
Ngoài lịch sử đầy biến động, sự thu hút của tu viện Sümela đến từ vị trí tưởng chừng như là sản phẩm siêu thực xuất phát từ trí thông minh nhân tạo (AI) hoặc đồ họa máy tính. Quần thể kiến trúc bao gồm các nhà nguyện, sân bãi, thư viện, khu vực nhà ở, tháp chuông, cống dẫn nước và một con suối linh thiêng được bao bọc trong vòng vây của đá. Và tất cả đều nằm chênh vênh trên một mỏm đá có độ cao 300m bên trên thung lũng đầy cây cối thuộc dãy Pontic Alps ở miền bắc Anatolia (Thổ Nhĩ Kỳ).
Mỗi ngày, hàng ngàn người đến tham quan, trong đó không thiếu những người hành hương đến thưởng lãm những bức tranh tường tuyệt vời xuất phát từ giai đoạn sơ khai của Kitô giáo. Họ cũng trầm trồ thán phục lối kiến trúc đi ngược lại những quy tắc của trọng lực. Không ngạc nhiên khi quần thể trên được UNESCO đưa vào danh sách di sản thế giới. Hiện nơi này được biến thành viện bảo tàng quốc gia, tu viện trải qua nhiều năm trùng tu hết sức tỉ mỉ để đảm bảo an toàn đón du khách và người hành hương, đồng thời giảm thiểu thiệt hại đến từ hỏa hoạn, thợ săn kho báu, những kẻ phá hoại, theo Đài CNN.
“Chúng tôi luôn gặp vấn đề liên quan đến đá lăn”, CNN dẫn lời ông Levent Alniak, Giám đốc Bảo tàng và Di tích Lịch sử tỉnh Trabzon. “Nhằm ngăn chặn hư hại xảy ra cho các cấu trúc và bảo vệ an toàn của người tham quan, chúng tôi thường xuyên triển khai đội hình leo núi gia cố vách đá”, ông Alniak cho biết. Trong tư thế treo người lơ lửng giữa không trung, những người leo núi dùng dây cáp bằng thép và những cọc kim loại cỡ lớn để cố định lưới thép và lắp rào chắn vào vách đá cao chót vót phía trên tu viện. Cách tiếp cận này cho phép ngăn chặn tình trạng đá rơi trúng tu viện bên dưới.
Dự án trùng tu những bức tranh tường từng một thời rực rỡ của tu viện đang được triển khai và kéo dài nhiều năm. Đây là công việc tỉ mỉ, đòi hỏi nhiều công sức của các chuyên gia phục hồi tranh. Vào mùa hè, khi thời tiết khô ráo, những người tham quan có thể quan sát công việc của các nhà trùng tu. Họ tiến hành loại trừ những hình vẽ nghệch ngoạc và các dấu vết bị tổn hại khác xảy ra trong quá trình tu viện không có người ở và lâm vào tình trạng không được bảo vệ từ thập niên 1920 đến 1960. “Công tác bảo vệ bị ngưng trệ suốt nhiều năm, dẫn đến nạn phá hoại”, theo chuyên gia Senol Aktaş, người chịu trách nhiệm khôi phục bức bích họa vẽ Đức Mẹ Đồng Trinh Maria đang trò chuyện với một thiên thần trên mặt tiền nhà thờ Đá của tu viện. Ông cho biết, nhiều người viết tên mình và những thứ khác trên bức tranh, khiến công việc của ông gặp nhiều khó khăn.
Thoạt nhìn những bức tranh bên ngoài gây ấn tượng mạnh cho người tham quan, nhưng trên thực tế, các tác phẩm này không thể so sánh với những bức bích họa niên đại cổ hơn nằm sâu bên trong hang đá lớn. Nhiều bức tranh ở khu vực này có từ thế kỷ XIII, trong đó có những tác phẩm khổng lồ vẽ chân dung Chúa Giêsu và Đức Mẹ đang nhìn xuống từ trần nhà. Khắp các bức tường là tranh vẽ thiên thần, chân dung các thánh tông đồ và những vị thánh, bao gồm bức bích họa mô tả cảnh tượng thánh Ignatius bị đàn sư tử xé xác trong đấu trường La Mã.
Dù vẫn trong quá trình thực hiện, dự án trùng tu mang đến những báu vật không ngờ đến, như một đường hầm bí mật dẫn đến một nhà nguyện chưa từng được ghi chép. Bên trong nhà nguyện nhỏ bé này, các nhà khảo cổ học tìm thấy những bức tranh tường mô tả thiên đường và địa ngục, sự sống và cái chết. Phía quản lý kỳ vọng sẽ khám phá thêm nhiều bí mật của tu viện trong thời gian tới.
GIANG VÔ YÊN
