Báo cáo của Thượng hội đồng ủng hộ một Giáo hội cởi mở với tất cả mọi người và gần gũi với thế giới bị tổn thương

Báo cáo tóm tắt của Đại hội đồng lần thứ 16 của Thượng hội đồng về tính đồng nghị đã được công bố chiều thứ bảy ngày 28 tháng 10. Trong phiên họp thứ hai vào năm 2024, các suy tư và đề xuất được đưa ra, nói đến các chủ đề như vai trò của phụ nữ và giáo dân, thừa tác vụ của các giám mục, chức linh mục và phó tế, tầm quan trọng của người nghèo và người di cư, sứ mệnh kỹ thuật số, đại kết hoặc lạm dụng.

Phụ nữ và giáo dân, chức phó tế, thừa tác vụ và Huấn quyền, hòa bình và khí hậu, người nghèo và người di cư, đại kết và bản sắc, ngôn ngữ mới và cơ cấu đổi mới, sứ mệnh cũ và mới (gồm kỹ thuật số), lắng nghe tất cả và đào sâu, cả những câu hỏi “gây tranh cãi” nhất: báo cáo tóm tắt được Thượng hội đồng phê duyệt và công bố chiều thứ bảy 28 tháng 10 đưa ra một cái nhìn đổi mới về thế giới, Giáo hội và những yêu cầu của họ. Sau bốn tuần làm việc, bắt đầu ngày 4 tháng 10 tại Hội trường Phaolô VI và kết thúc phiên họp đầu tiên tại Vatican vào cuối tháng 10.

Tài liệu dài khoảng 40 trang này là kết quả công việc của hội đồng “diễn ra trong lúc các cuộc chiến tranh cũ và mới đang hoành hành trên thế giới, với thảm kịch phi lý của quá nhiều nạn nhân”.

Lời tựa của bản báo cáo viết: “Tiếng kêu của người nghèo, của những người bị buộc phải di cư, của những người phải chịu đựng bạo lực hoặc hậu quả tàn khốc của biến đổi khí hậu vang lên giữa chúng ta, không chỉ qua các phương tiện truyền thông, mà còn qua tiếng nói của nhiều cá nhân liên quan đến gia đình họ, đến giáo dân trong những sự kiện bi thảm này.”

Trước thách thức này và nhiều thách thức khác, Giáo hội hoàn vũ cố gắng đưa ra câu trả lời trong các nhóm nhỏ và trong các cuộc thảo luận trong suốt tháng 10. Tất cả đã được tập hợp lại trong báo cáo tổng hợp, được chia thành ba phần, đưa ra lộ trình để hoàn thành công việc trong phiên họp thứ hai vào năm 2024.

Lắng nghe mọi người, bắt đầu từ những nạn nhân bị lạm dụng

Như trong Thư gởi dân Chúa, Thượng hội đồng tái khẳng định “sự cởi mở lắng nghe và hỗ trợ tất cả mọi người, kể cả những người bị lạm dụng và tổn thương trong Giáo hội”. Trên con đường phía trước “hướng tới hòa giải và công lý, chúng ta phải đối diện với những điều kiện cơ cấu đã cho phép những hành vi lạm dụng này xảy ra và phải có những hành vi sám hối cụ thể”.

Khuôn mặt của một Giáo hội đồng nghị

Tính đồng nghị là bước đầu tiên. Một thuật ngữ, theo những người tham dự Thượng hội đồng công nhận “đã không được giáo dân biết đến nhiều và tạo lo lắng và nhầm lẫn nơi một số người”, trong số những người sợ phá vỡ truyền thống, một thuật ngữ làm suy yếu bản chất phẩm trật Giáo hội, mất quyền lực hoặc trái lại, bất động và thiếu can đảm để thay đổi.

“Thượng hội đồng và tính đồng nghị” là thuật ngữ nói lên sự hiệp thông, sứ mệnh và tham gia. Và từ đó là cách Giáo hội sống, đánh giá cao các khác biệt và phát triển sự tham gia tích cực của tất cả mọi người. Bắt đầu từ các linh mục và giám mục, “một Giáo hội đồng nghị không thể hoạt động nếu không có tiếng nói của họ”, chúng ta phải hiểu lý do làm cho một số người trong số họ phản đối tính đồng nghị.

Sứ mệnh

Do đó, tính đồng nghị đi đôi với sứ mệnh, vì thế, “các cộng đồng kitô giáo cần phải chia sẻ tình huynh đệ với những người thuộc các tôn giáo, niềm tin và văn hóa khác, một mặt tránh nguy cơ tự quy chiếu, tự bảo vệ mình, mặt khác là sợ mất bản sắc. Trong “phong cách mục vụ” mới này, với nhiều người, điều quan trọng là phải làm cho “ngôn ngữ phụng vụ trở nên dễ tiếp cận hơn với giáo dân và được thể hiện nhiều hơn trong sự đa dạng của các nền văn hóa”.

Người nghèo ở trung tâm

Báo cáo dành một không gian rộng lớn cho người nghèo, những người yêu cầu Giáo hội “yêu thương” được hiểu là “tôn trọng, chấp nhận và công nhận”.

“Đối với Giáo hội, sự lựa chọn ưu tiên dành cho người nghèo và những người bị bỏ rơi là một phạm trù thần học trước khi trở thành một phạm trù văn hóa, xã hội học, chính trị hoặc triết học”, tài liệu nhắc lại, xác định người nghèo là người di cư, người bản địa, nạn nhân của bạo lực, lạm dụng (đặc biệt là phụ nữ), phân biệt chủng tộc và nạn buôn người, người lệ thuộc, người thiểu số, người già bị bỏ rơi, công nhân bị bóc lột.

Bản báo cáo viết: “Người dễ bị tổn thương nhất trong số những người dễ bị tổn thương, những người cần được bảo vệ liên tục, đó là những em bé trong bụng mẹ, nhận thức được tiếng kêu của những người nghèo mới do chiến tranh và khủng bố, do các hệ thống kinh tế và chính trị tham nhũng gây ra”.

Cam kết của tín hữu trong sinh hoạt chính trị vì lợi ích chung

Trong lãnh vực này, Giáo hội tham dự vào việc tố cáo công khai những bất công do các cá nhân, chính phủ, doanh nghiệp gây ra, cũng như tham gia tích cực vào chính trị, trong các hiệp hội, đoàn thể và các phong trào quần chúng. Không bỏ qua hoạt động hiệp nhất của Giáo hội trong các lãnh vực giáo dục, y tế và trợ giúp xã hội, không có bất kỳ sự phân biệt đối xử hay loại trừ bất kỳ ai.

Di dân

Trọng tâm là người di cư và người tị nạn, nhiều người trong số họ phải chịu những vết thương do mất gốc, chiến tranh và bạo lực. Họ trở thành một nguồn đổi mới và phong phú cho các cộng đồng có sự hiện diện của họ, và đó là cũng cơ hội để thiết lập mối liên kết trực tiếp với các Giáo hội xa xôi về mặt địa lý. Đứng trước các thái độ ngày càng thù địch với họ, Thượng hội đồng mời gọi chào đón cởi mở, hỗ trợ họ trong việc xây dựng một cuộc sống mới và xây dựng sự hiệp thông liên văn hóa thực sự giữa các dân tộc.

Theo nghĩa này, “sự tôn trọng các truyền thống phụng vụ và thực hành tôn giáo,” cũng như ngôn ngữ là điều cơ bản. Chẳng hạn, một từ như “sứ mệnh”, trong những bối cảnh mà “việc loan báo Tin Mừng gắn liền với thuộc địa hóa và thậm chí là diệt chủng” đã mang một “di sản lịch sử đau thương”, cản trở sự hiệp thông. Tài liệu nêu rõ: “Việc truyền giáo trong những bối cảnh này đòi hỏi phải nhận ra những sai lầm đã mắc phải và học một thái độ tế nhị mới với những vấn đề này”.

Đấu tranh chống phân biệt chủng tộc và bài ngoại

Giáo hội phải thể hiện sự cam kết và chú ý trong việc giáo dục một văn hóa đối thoại và gặp gỡ, chống phân biệt chủng tộc và bài ngoại, đặc biệt trong các chương trình đào tạo mục vụ. Cũng cần phải “xác định các hệ thống tạo ra hoặc duy trì sự bất công về chủng tộc trong Giáo hội và chống lại chúng”.

Giáo hội phương Đông

Xoay quanh chủ đề di cư, Thượng hội đồng quay sang Đông Âu và những xung đột gần đây đã làm cho các tín hữu từ công giáo Đông phương đổ về các vùng lãnh thổ chủ yếu là la-tinh. Các nghị phụ yêu cầu: “Điều cần thiết là các Giáo hội địa phương theo nghi thức la-tinh, nhân danh tính đồng nghị, giúp đỡ các tín hữu phương Đông di cư, để bảo tồn căn tính của họ mà không phải qua một tiến trình đồng hóa”.

Trên con đường hiệp nhất Kitô giáo

Về chủ nghĩa đại kết, báo cáo nói đến một “đổi mới thiêng liêng” đòi hỏi “các tiến trình sám hối và chữa lành ký ức”; báo cáo trích dẫn lời của Đức Phanxicô về một “chủ nghĩa đại kết bằng máu”, nghĩa là “các tín hữu kitô thuộc các liên kết khác nhau, hiến mạng sống mình vì đức tin vào Chúa Kitô” và ngài khởi động đề xuất về một tử đạo đại kết. Báo cáo cũng tái khẳng định “sự hợp tác giữa tất cả các kitô hữu” là nguồn lực để hàn gắn nền văn hóa hận thù, chia rẽ và chiến tranh làm cho các nhóm, các dân tộc và quốc gia chống lại nhau, không quên vấn đề được gọi là hôn nhân hỗn hợp, là những thực tế trong đó “chúng ta có thể truyền giáo cho nhau.

Giáo dân và gia đình

“Giáo dân, những người thánh hiến và các thừa tác viên chịu chức đều có phẩm giá ngang nhau”: quan điểm này được mạnh mẽ nhắc lại trong báo cáo tóm tắt, trong đó giáo dân “ngày càng hiện diện và tích cực hơn trong việc phục vụ trong các cộng đồng kitô giáo”. Các nhà giáo dục đức tin, các thần học gia, các nhà huấn luyện, các giáo lý viên, các sinh hoạt viên tích cực trong việc bảo vệ và quản lý: sự đóng góp của họ là “không thể thiếu với sứ mệnh của Giáo hội. Vì thế các đặc sủng khác nhau phải được làm nổi bật, công nhận và đánh giá đầy đủ”, chứ không bị hạ giá bằng cách chỉ bù đắp cho việc thiếu linh mục, hoặc tệ hơn là bị bỏ qua, không được tuyển dụng và “bị giáo sĩ hóa”. 

Phụ nữ

Giáo hội cần có một cam kết mạnh mẽ để hỗ trợ và hiểu biết về phụ nữ trong mọi khía cạnh của cuộc sống, bao gồm cả mục vụ và bí tích. Chúng ta đọc trong tài liệu, phụ nữ “đòi hỏi công lý trong một xã hội bị đánh dấu bởi bạo lực tình dục và bất bình đẳng về kinh tế, cũng như bởi xu hướng xem họ như đồ vật”. “Sự hỗ trợ và khuyến khích thực sự của phụ nữ luôn đi đôi với nhau.”

Chủ nghĩa giáo quyền và chủ nghĩa bắt nạt phụ nữ

Nhiều phụ nữ có mặt tại Thượng hội đồng “bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đối với công việc của các linh mục và giám mục, nhưng họ cũng nói về một Giáo hội đang bị tổn thương”. “Chủ nghĩa giáo quyền, chủ nghĩa bắt nạt phụ nữ và việc dùng quyền lực không phù hợp tiếp tục làm tổn hại gương mặt Giáo hội và làm tổn hại đến sự hiệp thông”. Cần phải có sự hoán cải thiêng liêng sâu đậm và những thay đổi về cơ cấu, cũng như đối thoại giữa nam nữ mà không bị dưới quyền, loại trừ hay cạnh tranh.

Chức phó tế phụ nữ

Các ý kiến khác nhau về chức phó tế phụ nữ: đối với một số người, đó là một bước “không chấp nhận được, không liên tục với Truyền thống”; với một số người khác, đó là khôi phục lại tập tục của Giáo hội sơ khai; vẫn có những người xem đó là “phản ứng thích hợp và cần thiết trước  dấu chỉ của thời đại để có sức sống và năng lượng được đổi mới trong Giáo hội”. Cuối cùng, có những người bày tỏ “lo ngại, yêu cầu này là biểu hiện của một nhầm lẫn nguy hiểm về mặt nhân học, khi chấp nhận Giáo hội phải phù hợp với tinh thần của thời đại”. Các nghị phụ xin Thượng hội đồng tiếp tục “nghiên cứu thần học và mục vụ về việc phụ nữ tiếp cận chức phó tế”, dùng kết quả của các ủy ban do giáo hoàng thành lập và các nghiên cứu thần học, lịch sử và chú giải đã được thực hiện: “Nếu có thể thì kết quả phải được trình bày ở kỳ họp tiếp theo của Đại hội”. 

Phân biệt đối xử và lạm dụng

Đồng thời, sự cấp bách của việc “đảm bảo phụ nữ tham gia vào quá trình đưa ra quyết định và đảm nhận vai trò trách nhiệm trong việc chăm sóc sứ vụ và mục vụ” được tái khẳng định, điều chỉnh giáo luật cho phù hợp. Các trường hợp phân biệt đối xử trong công việc và trả lương không đồng đều phải được giải quyết, kể cả trong Giáo hội, nơi “các phụ nữ thánh hiến thường bị xem là lao động rẻ tiền”. Mặt khác, việc tiếp cận các chương trình giáo dục và đào tạo thần học của phụ nữ phải được mở rộng, đồng thời khuyến khích việc dùng ngôn ngữ hòa nhập trong các văn bản phụng vụ và các tài liệu của Giáo hội.

 Đời sống thánh hiến

Xét đến sự phong phú và đa dạng của các hình thức khác nhau của đời sống thánh hiến, tài liệu cảnh báo chống lại “sự dai dẳng của phong cách độc đoán, không có chỗ cho đối thoại huynh đệ”. Đây là nơi phát sinh các trường hợp lạm dụng đủ loại chống lại những người thánh hiến và các thành viên của các hiệp hội giáo dân, đặc biệt với phụ nữ. Vấn đề “cần có sự can thiệp quyết liệt và thích hợp”.

Các phó tế và việc đào tạo

Thượng hội đồng bày tỏ lòng biết ơn với các phó tế “được mời gọi sống phục vụ Dân Chúa trong thái độ gần gũi, chào đón và lắng nghe tất cả mọi người”. Mối nguy hiểm luôn là chủ nghĩa giáo sĩ trị, một “biến dạng của chức linh mục” cần phải được đấu tranh “ngay từ những giai đoạn đào tạo đầu tiên”, thông qua tiếp xúc nhiệt tình với mọi người và những người cần được giúp đỡ. Theo nghĩa này, cần có các hội thảo hoặc các khóa đào tạo dành cho các ứng viên phải gắn liền với đời sống hàng ngày của các cộng đồng, để tránh “những nguy cơ của chủ nghĩa hình thức và ý thức hệ dẫn đến thái độ độc tài, cản trở phát triển thực sự của ơn gọi”.

Độc thân

Chủ đề đời sống độc thân được nêu lên và là chủ đề của những đánh giá khác nhau trong suốt cuộc họp. “Tất cả đều đánh giá cao giá trị tiên tri và lời chứng về sự thích ứng với Chúa Kitô trong ơn gọi độc thân; một số người tự hỏi liệu sự tương xứng về mặt thần học thừa tác vụ linh mục có nhất thiết phải chuyển qua nghĩa vụ kỷ luật trong Giáo hội la-tinh hay không, đặc biệt là khi bối cảnh giáo hội và văn hóa làm cho việc này trở nên khó khăn hơn. Đây là chủ đề không mới và cần được khám phá thêm.” 

Các giám mục

Hình ảnh và vai trò của giám mục là chủ đề được suy ngẫm sâu rộng, được gọi là “tấm gương của tính đồng nghị” qua việc thực hiện “đồng trách nhiệm”, được hiểu là tham gia của các chủ thể khác trong giáo phận và hàng giáo sĩ, nhằm giảm bớt “sự quá tải của các công việc  hành chính và pháp lý” điều này thường cản trở sứ mệnh của họ. Ngoài ra, giám mục “không phải lúc nào họ cũng có được hỗ trợ về mặt nhân bản và tinh thần” và “cũng không hiếm khi họ phải trải qua cảm nghiệm đau đớn về một cô độc nào đó”.

Lạm dụng

Về vấn đề lạm dụng, một vấn đề “đặt nhiều giám mục vào tình thế khó khăn trong việc dung hòa vai trò của người cha và vai trò của thẩm phán”, bản báo cáo đề nghị “đánh giá tính khả thi của việc giao phó nhiệm vụ tư pháp cho một cơ quan khác, cần được chỉ rõ” về mặt giáo luật. 

Đào tạo

Sau đó, bản báo cáo yêu cầu một “tiếp cận đồng nghị” liên quan đến việc đào tạo, khuyến nghị trong buổi sơ khởi “đào sâu chủ đề giáo dục cảm xúc và giới tính, đồng hành cùng người trẻ trên con đường trưởng thành của họ và hỗ trợ sự trưởng thành về mặt cảm xúc của những người được kêu gọi sống độc thân và khiết tịnh thánh hiến”. Văn bản kêu gọi đối thoại sâu sắc hơn với các khoa học nhân văn để phát triển “các vấn đề gây tranh cãi, ngay cả trong Giáo hội”.

Đây là những câu hỏi “liên quan đến căn tính giới và khuynh hướng tình dục, giai đoạn cuối đời, hoàn cảnh hôn nhân khó khăn và các vấn đề đạo đức liên quan đến trí tuệ nhân tạo”. Với Giáo hội, những câu hỏi này “đặt ra những vấn đề mới”. “Điều quan trọng là dành thời gian cần thiết cho việc suy ngẫm và đầu tư sức lực tốt nhất vào đó, không nhượng bộ cho việc đơn giản hóa các phán đoán làm tổn thương giáo dân và Thân thể Giáo hội”, đồng thời nhắc lại “nhiều dấu hiệu đã được Huấn quyền và Giáo hội đưa ra” chờ đợi được chuyển thành các sáng kiến mục vụ thích hợp.

Lắng nghe

Với cùng một quan tâm, tài liệu đổi mới lời mời gọi lắng nghe “một cách đích thực” đối với “những người cảm thấy bị gạt ra ngoài lề xã hội hoặc bị loại trừ khỏi Giáo hội, vì hoàn cảnh hôn nhân, căn tính và giới tính của họ” và những người “xin được lắng nghe và hỗ trợ, để phẩm giá của họ được bảo vệ.” Mong muốn của họ là “trở về nhà Giáo hội, và được lắng nghe và tôn trọng, mà không sợ cảm thấy bị phán xét”, Đại hội khẳng định các tín hữu kitô không thể bị thiếu tôn trọng phẩm giá của mỗi người”.

Chế độ đa thê

Dựa trên những kinh nghiệm được một số thành viên của Thượng hội đồng châu Phi báo cáo với Thượng hội đồng, Hội nghị chuyên đề của các Hội đồng Giám mục châu Phi và Madagascar (SECAM) được khuyến khích thúc đẩy “phân định thần học và mục vụ” về chủ đề chế độ đa thê và “việc nâng đỡ những người trong các kết hiệp đa thê được đến với đức tin”. 

Văn hóa kỹ thuật số

Cuối cùng, báo cáo tóm tắt môi trường kỹ thuật số, khuyến khích “tham gia nền văn hóa mà ngày nay ở mọi không gian, nơi mọi người tìm kiếm ý nghĩa và tình yêu, bao gồm cả điện thoại di động và máy tính bảng” nhớ rằng Internet “cũng có thể gây tổn hại và tổn thương, như qua bắt nạt, qua thông tin sai lệch, bóc lột tình dục và gây nghiện.” Do đó, điều cấp thiết là “xem xét làm thế nào cộng đồng kitô giáo có thể giúp các gia đình đảm bảo không gian trực tuyến không chỉ an toàn mà còn tiếp thêm sinh lực về mặt thiêng liêng”.

Giuse Nguyễn Tùng Lâm dịch