Phát Diệm 'by night'- Vẻ đẹp trong đêm hy vọng

Nếu du khách thập phương thường tìm đến Phát Diệm ban ngày để chiêm ngắm vẻ đẹp đậm chất Á Đông của quần thể thánh đường, thì với người tín hữu nơi đây, vẻ đẹp ấy lại trở nên sâu lắng hơn khi màn đêm buông xuống.

Ngày xưa, khi chưa có điện, mỗi lần đi nhà thờ đọc kinh, dâng lễ vào buổi tối, con dân Phát Diệm chỉ có ánh đèn leo lét, chẳng mấy khi nhìn rõ mái nhà thờ; chỉ những đêm trăng sáng, khung cảnh thánh đường mới hiện lên trên bầu trời đầy tinh tú. Ngày nay, khi đêm về, mọi người có thể chiêm ngắm thánh đường trong ánh sáng dịu vàng hắt lên vòm đá; tam quan hiện ra huyền ảo; hồ nước lặng im soi bóng tượng Chúa Kitô Vua. Dù xưa hay nay, người tín hữu đến nhà thờ vẫn nghe được từng nhịp chân khẽ chạm trên phiến đá rêu phong, như đang chạm vào dấu chứng tình yêu quan phòng của Thiên Chúa. Trong thinh lặng, trái tim dễ dàng hướng về Ngài, và như nghe được tiếng đá ngàn xưa vọng về.

Từ vẻ đẹp Phát Diệm trong đêm, người ta không thể không nhớ đến cuộc đời Cụ Sáu – cha Phêrô Trần Lục. Năm 1858, ngài bị bắt, kết án lưu đày ở Lạng Sơn với muôn vàn gian khổ. Nhưng lòng tin của Cụ Sáu không hề lung lay: giữa rừng thiêng nước độc, ngài vẫn sống trung tín với ơn gọi môn đệ Chúa Giêsu. Từ những đêm tối ấy, đức tin của ngài càng thêm rực sáng, cho thấy: đức tin có thể nở hoa ngay trong nghịch cảnh.

Sau khi được ơn khỏi cơn bệnh thập tử nhất sinh nhờ lời khấn với Đức Mẹ, Cụ Sáu được chịu chức linh mục (1862) và ba năm sau làm cha xứ Phát Diệm. Từ đây, ngài không chỉ dựng xây thánh đường bằng đá gỗ, mà còn chuyên tâm kiến thiết đời sống đức tin cho cộng đoàn. Một trong những di sản thiêng liêng lớn nhất của ngài để lại là Ca Vè Cụ Sáu: bình dị mà thấm đẫm tình thương, đạo hiếu và nền luân lý Kitô giáo.

“Mấy lời hiếu tự nói qua

Để cho ai nấy trẻ già nhớ ơn.

Làm người sống ở thế gian,

Ai không đội đức cao san (sơn) nặng dày.

Nói sao cho hết cho rồi;

Biết bao khí huyết tài bồi cho ta:

Phần hồn thì Chúa sinh ra,

Xác này Chúa phó mẹ cha sinh thành.

Phụ tinh mẫu huyết đúc hình

Cho ta toàn vẹn mà sinh làm người.”

(Hiếu Tự Ca, mở đầu)

Tuy Cụ Sáu khiêm tốn chỉ gọi là ca vè, nhưng những vần thơ ấy không hề kém giá trị nghệ thuật, gieo vần linh hoạt, và sự sáng tạo trong lục bát đã làm cho lời dạy vừa thấm thía vừa dễ thuộc, dễ truyền miệng. Đặc biệt, đó không chỉ là dạy đạo hiếu theo chiều ngang, mà còn quy chiếu về chiều đứng thần học: tất cả đều hướng về Thiên Chúa – nguyên lý và cùng đích của mọi sự.

Trong khuôn khổ bài viết này, người viết chỉ đơn cử một vài đoạn. Chẳng hạn, Cụ Sáu dạy con cháu sống hiếu thảo bằng cách mô tả tỉ mỉ tình thương cha mẹ dành cho mình:

“Lúc chân nhắc, lúc tay giơ,

Cho con còn dại ngẩn ngơ học đòi.

Dạy đi dạy đứng dạy ngồi,

Dạy ăn dạy nói mở môi tập rèn.

Con bập bẹ nói chưa nên,

Dạy con từng tiếng cho quen rõ ràng.

Con lững chững chạy xênh xang,

Lòng cha mẹ sợ nhỡ nhàng nước nôi.

Lòng không nguôi với con giờ phút,

Giờ mọi giờ, chăm chút với con.”

(Hiếu Tự Ca, 101–110)

Có lẽ, chỉ những ai thực sự yêu thương và trăn trở cho đời sống gia đình mới có thể viết nên những câu thơ giản dị mà sâu sắc như vậy. Qua đó, Cụ Sáu cho thấy: đức tin Kitô giáo không tách khỏi đạo hiếu, mà còn làm cho nó thêm trọn vẹn.

Ngài cũng nhắn nhủ phận người con gái trong gia đình, chỉ xin trích một đoạn đơn cử:

“Nữ nhi bay cũng phải suy

Cá không ăn muối ắt thì cá ươn.

Làm người có dạy mới khôn,

Các điều dạy dỗ phải chôn vào lòng.

Thứ nhất ta nói cho xong,

Nữ nhi các việc ở trong cửa nhà.

Tiên vàn thảo kính mẹ cha,

Coi người như thể thật là Chúa dêu.

…

Nói thì đừng nói tri trô,

Dịu dàng nhè nhẹ thân thưa trình bầy.

Chớ đừng những tiếng giắt giây,

Cũng đừng chớt nhả đâm bây nói lười.

Cũng đừng nửa tiếng trêu ngươi,

Làm cực lòng người hiếu đạo ở đâu.”

(Nữ Tắc Thường Lễ, 13–30)

Đọc lại Ca Vè Cụ Sáu trong bối cảnh hôm nay, ta thấy lời ngài vẫn nóng hổi tính thời sự. Chỉ mới đây, tại Trường THCS Đại Kim (Hà Nội), một nam sinh lớp 7 đã giật tóc, ghì đầu, thậm chí kéo ngã cô giáo chủ nhiệm để giằng lại món đồ chơi nguy hiểm bị thu. Video sự việc lan truyền đã gây sốc dư luận, khiến nhiều người lo lắng cho đạo đức và nhân cách học đường.

Câu chuyện ấy cùng bao chuyện đau lòng khác lại thêm một lời cảnh tỉnh: khi đạo hiếu và lòng kính trên nhường dưới không còn được dạy dỗ và vun bồi ngay từ trong gia đình, nhà trường và xã hội, thì bạo lực dễ dàng thế chỗ cho lễ phép, vô lễ thay cho tiếng chào, và vô cảm thay cho lòng biết ơn.

Trong bối cảnh ấy, những lời của Cụ Sáu lại vang vọng:

“Làm người có hiếu mới nên,

Hiếu cùng nội ngoại tổ tiên ông bà.

Nhất là thảo kính mẹ cha,

Anh em hiệp hoà hiếu đễ thảnh thơi.”

(Hiếu Tự Ca, 251–254)

Ngày xưa, khi đêm xuống, sau giờ đọc kinh, nhiều gia đình thường đọc truyền khẩu Ca Vè Cụ Sáu để dạy con cháu. Ngày nay, điều đó dường như dần mai một, nhường chỗ cho những giờ lướt mạng. Có lẽ, nhân dịp kỷ niệm 200 năm sinh nhật Cụ Sáu (1825–2025), chúng ta càng cần trở về với kho tàng ấy để vun đắp lại nền đạo đức hiếu thảo, nhân bản và đức tin. Có lẽ lướt xem những hình ảnh Phát Diệm "by night" thật là dễ, nhưng để lòng mình lắng đọng lại trong tâm tình người xưa gửi gắm mới thật là khó.

Đêm tối không làm tắt đi vẻ đẹp, nhưng mở ra chiều kích chiêm niệm và hy vọng. Phát Diệm by night là minh chứng: trong bóng tối, ánh sáng càng rực rỡ. Cuộc đời Cụ Sáu cũng thế: trong thử thách, đức tin càng kiên vững; trong nghịch cảnh, tình yêu càng sáng ngời.

Ước mong, qua một vài hình ảnh Phát Diệm “by night” và qua tiếng vọng của Ca Vè Cụ Sáu, con cháu Phát Diệm hôm nay biết noi gương tiền nhân: để niềm tin soi sáng bóng tối, để hy vọng dẫn dắt bước chân, và để cuộc đời – từ gia đình, học đường đến xã hội – luôn tỏa rạng vẻ đẹp của người con hiếu thảo, vẻ đẹp của chân thiện mỹ, phản chiếu vẻ đẹp và tình yêu Thiên Chúa.”

Xem thêm hình

Đình Chẩn, 20.9.2025
https://phatdiem.org/