Hành hương - Đạo đức bình dân hay Phụng vụ

HÀNH HƯƠNG - ĐẠO ĐỨC BÌNH DÂN HAY PHỤNG VỤ?

1. Lược sử

Từ ngàn xưa, hành hương là một trong những hình thức đạo đức phổ biến trong nhiều truyền thống tôn giáo. Đối với Kitô giáo, hành hương không chỉ là chuyến đi thể lý, mà còn là hành trình thiêng liêng từ đời sống trần thế đến Thiên Đàng, từ lòng người đến với Chúa.

Ngay từ thời Giáo hội sơ khai, các tín hữu đã đến viếng mộ các thánh tử đạo như một hành động đức tin và lòng kính trọng. Từ thế kỷ IV, hành hương về Đất Thánh, đặc biệt là Giêrusalem, trở nên phổ biến.

Trong suốt Trung cổ, hành hương đến các đền thánh như Rôma, Compostella (Tây Ban Nha), Loreto (Ý) hay Mont-Saint-Michel (Pháp) phát triển mạnh mẽ, thường kèm theo yếu tố thống hối, cầu ơn tha thứ hay khấn nguyện. Sau thời Cải cách và giai đoạn phai nhạt, Công đồng Vaticanô II cùng các Đức Giáo hoàng thời hiện đại đã khẳng định lại giá trị thiêng liêng và mục vụ của hành hương, xem đó như một phần của đời sống đạo trưởng thành, giúp người tín hữu cảm nghiệm Hội Thánh hiệp hành và gặp gỡ Thiên Chúa giữa cộng đoàn.

2. Nền tảng Thánh Kinh

Hành hương có nền tảng sâu xa trong Kinh thánh. Trong Cựu Ước, dân Israel hành hương về Đền thờ Giêrusalem mỗi năm để mừng các đại lễ như Vượt Qua, Ngũ Tuần và Lều (Đnl 16,16). Các Thánh vịnh hành hương (Tv 120–134) diễn tả tâm tình người tín hữu lên đường: “Phúc thay ai đặt lòng nơi Chúa… cứ tiến lên mãi, sức lực tăng dần” (Tv 84,6–8).

Trong Tân Ước, chính Chúa Giêsu và Thánh Gia cũng hành hương lên Đền Thờ hằng năm (Lc 2,41–50). Toàn bộ cuộc đời Đức Kitô có thể hiểu như một cuộc hành hương từ Chúa Cha đến nhân loại, rồi trở về cùng Cha qua thập giá và phục sinh.

Thư Do Thái ví người tín hữu như kẻ lữ hành trên đường tiến về “thành trì bền vững” (Dt 13,14), còn thánh Phêrô gọi các Kitô hữu là “lữ khách và người tạm cư” (1 Pr 2,11). Câu chuyện hai môn đệ Emmau (Lc 24,13–35) là mẫu gốc của hành hương phụng vụ: cùng bước đi, lắng nghe Lời Chúa, nhận ra Người trong việc bẻ bánh. Hành hương, vì thế, là biểu tượng sống động của cuộc đời Kitô hữu hướng về Quê Trời.

3. Thần học phụng vụ

Hành hương không chỉ là việc đạo đức cá nhân, mà là hành vi thiêng liêng gắn liền với phụng vụ của Hội thánh. Nhiều cuộc hành hương quy tụ tín hữu quanh các ngày lễ trọng, Bí tích Hòa giải, kết thúc bằng Thánh lễ, hoặc việc lãnh nhận ơn Toàn xá.

Ở đây cần phân biệt, nhưng không tách rời:

- Đạo đức bình dân phát xuất từ lòng đạo của dân Chúa, mang tính tự phát, cảm tính, dễ lan truyền, và thường là biểu hiện sống động của đức tin đơn sơ.

- Phụng vụ phát xuất từ sáng kiến của Thiên Chúa, được Hội thánh ấn chứng và cử hành trong tính cộng đoàn, có cấu trúc bí tích và tính quy phạm rõ ràng.

Như Evangelii nuntiandi, số 48 dạy: “Đạo đức bình dân, nếu được soi sáng đúng đắn, chứa đựng nhiều giá trị: nó biểu lộ khát vọng Thiên Chúa mà chỉ người nghèo mới cảm nhận được cách sâu xa.”
Còn Hướng dẫn thực hành Đạo Đức Bình dân, 2001, số 5-11 nhấn mạnh: “Giữa phụng vụ và đạo đức bình dân có mối tương quan năng động: phụng vụ soi sáng và chuẩn mực hóa đạo đức bình dân; còn đạo đức bình dân giúp phụng vụ thấm sâu vào lòng dân Chúa.”

Từ góc độ này, hành hương là chiếc cầu nối giữa hai thực tại ấy. Nó diễn tả Hội thánh đang bước đi trong lịch sử, dân lữ hành hướng về Quê Trời. Trong phụng vụ, nhất là Mùa Vọng và Mùa Chay, hành trình đức tin được nhấn mạnh như một cuộc “ra khỏi mình” để gặp gỡ Thiên Chúa. Hành hương giúp tín hữu bước ra khỏi vùng an toàn, hoán cải nội tâm và khám phá sự hiện diện của Thiên Chúa trong cộng đoàn và chính lòng mình.

4. Các địa điểm hành hương nổi bật

Các cuộc hành hương thường hướng đến nơi được xem là thánh thiêng, nơi ghi dấu biến cố cứu độ hoặc biểu hiện đặc biệt của sự hiện diện Thiên Chúa:

- Đất Thánh (Giêrusalem, Bêlem, Nazareth): nơi Đức Kitô sinh ra, rao giảng, chịu chết và sống lại.

- Rôma: mộ hai thánh Phêrô và Phaolô – trung tâm hiệp thông với Hội thánh toàn cầu.

- Các đền Đức Mẹ: Lộ Đức (Pháp), Fatima (Bồ Đào Nha), Guadalupe (Mê-xi-cô), La Vang (Việt Nam).

- Đền các thánh tử đạo và hang toại đạo: nơi các chứng nhân đức tin đã hiến mạng sống vì Chúa.

- Các trung tâm hành hương địa phương: các giáo phận có thể thiết lập đền thánh để quy tụ tín hữu. Tại Việt Nam, hầu hết các giáo phận đều có trung tâm hành hương, trong đó Trung tâm Thánh Mẫu La Vang được Tòa Thánh công nhận là Thánh địa toàn quốc (Sắc lệnh ngày 22/8/1961, Bộ Lễ nghi). Trung tâm hành hương Tắc Sậy, giáo phận Cần Thơ; Trung tâm hành hương Đức Mẹ La Mã, Bến Tre. Giáo phận Vĩnh Long, Trung tâm hành hương Đức Mẹ Núi Cúi, Tà-Pao…

Trong Năm Thánh 2025, Đấng Bản quyền địa phương sẽ chỉ định một số nhà thờ trạm, để các tín hữu có thể hành hương và lãnh nhận ơn Toàn xá Năm Thánh, khi chu toàn những điều kiện thông thường.

5. Mục vụ hành hương

Hành hương là cơ hội mục vụ quý báu để canh tân đức tin. Tuy nhiên, cần được hướng dẫn đúng để tránh rơi vào hình thức du lịch hay mê tín.

Về chuẩn bị, cần khơi dậy ý nghĩa thiêng liêng qua việc lắng nghe Lời Chúa, lãnh nhận Bí tích Hòa giải, tham dự Thánh lễ, giờ chầu, lần hạt Mân Côi, đi đàng Thánh Giá, và suy niệm gắn với nơi hành hương.

Hành hương cũng là dịp hiệp thông với Hội thánh: người tín hữu cảm nghiệm mình thuộc về cộng đoàn lữ hành. Khi được tổ chức với chiều sâu, hành hương trở thành một “thời gian hồng ân”, một “trường học đức tin” và là cơ hội tái khám phá căn tính Kitô hữu.

Tóm lại

Hành hương là chiếc cầu nối giữa đạo đức bình dân và phụng vụ. Từ lòng đạo tự phát đến cử hành chính thức, từ niềm tin cá nhân đến hiệp thông Giáo hội, hành hương diễn tả Hội thánh đang bước đi trong lịch sử hướng về Quê Trời.

Người Kitô hữu, khi hành hương, không chỉ đi đến một nơi, nhưng được mời gọi đổi mới lòng trí, canh tân đời sống và bước gần hơn với Chúa.

Thánh Augustinô từng nói: “Đời sống người tín hữu là một cuộc hành hương: từ trần thế đến Quê Trời, từ đức tin đến thị kiến, từ lòng mến đến hiệp thông viên mãn.”

Tác giả: Lm. Gs. Lê Ngọc Ngà, Gp. Cần Thơ

Nguồn: gpcantho.com